Έτος δομικών αλλαγών, σε εργασιακό και Ασφαλιστικό θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το 2021, καθώς από τους πρώτους κιόλας μήνες η κυβέρνηση αναμένεται να προωθήσει σημαντικές παρεμβάσεις τόσο στη δομή της εγχώριας αγοράς εργασίας, με αιχμή την προώθηση της ευελιξίας στον χρόνο αλλά και στον τόπο εργασίας, όσο και στη δομή του ασφαλιστικού συστήματος, με την κεφαλαιοποίηση των επικουρικών συντάξεων.

Πρόκειται για δύο μεγάλες παρεμβάσεις, εμβληματικές για την κυβέρνηση, που αναμένεται να επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στη λειτουργία της βαρύτατα…τραυματισμένης αγοράς εργασίας λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, αλλά και στο ασφαλιστικό σύστημα, με τις δεκάδες ακόμη εγχώριες παθογένειες του παρελθόντος αλλά και παγκόσμια προβλήματα να το ταλαιπωρούν. Αναμένεται, δε, να προκαλέσουν και έντονες αντιδράσεις, καθώς και για τα δύο αυτά θέματα, αντιπολίτευση και συνδικάτα κάνουν λόγο για μονομερείς παρεμβάσεις στον πυρήνα της συνδικαλιστικής δράσης και των ελεύθερων συλλογικών διαπραγματεύσεων αλλά και για ιδιωτικοποίηση του Ασφαλιστικού. Στον αντίποδα, η κυβέρνηση δηλώνει αποφασισμένη να προχωρήσει στις μεταρρυθμίσεις «με θετικό αποτύπωμα σε ανταγωνιστικότητα και ανάπτυξη» και στόχο «να διορθωθούν αδικίες και παρωχημένες αγκυλώσεις».

Και στις δύο περιπτώσεις, η ηγεσία του υπουργείου Εργασίας και δη, ο υπουργός Εργασίας Γιάννης Βρούτσης και ο υφυπουργός Πάνος Τσακλόγλου, ο καθένας για τον τομέα αρμοδιότητάς του, έχουν ανοίξει τα χαρτιά τους.

Αναλυτικά, μία από τις βασικές παρεμβάσεις στο εργασιακό αφορά την εργασία έως και 10 ώρες την ημέρα, χωρίς να επηρεάζεται ο συνολικός αριθμός ωρών ετήσιας απασχόλησης και κατά συνέπεια το ύψος του μισθού. Η ευελιξία στο ωράριο εργασίας θα μπορεί να αποφασίζεται υπό προϋποθέσεις, πιθανότατα από το Ανώτατο Συμβούλιο Εργασίας (ΑΣΕ), ή ακόμη και μετά ατομική συμφωνία εργαζομένου  – εργοδότη. Η τελική μορφή της παρέμβασης δεν έχει ακόμη «κλειδώσει». Σύμφωνα με τον κ. Βρούτση, στόχος των προωθούμενων αλλαγών είναι, μεταξύ άλλων, η διευκόλυνση των εργαζομένων και των επιχειρήσεων στην οργάνωση του χρόνου μεταξύ της προσωπικής και επαγγελματικής ζωής με ισορροπία, καθώς και η οργάνωση της παραγωγής κατά τρόπο που να επιτρέπει τη δημιουργία θέσεων εργασίας.

Στην πράξη, η νέα παρέμβαση αφορά την εφαρμογή της ήδη ισχύουσας ρύθμισης για διευθέτηση του χρόνου εργασίας, που όμως για την πλειονότητα των επιχειρήσεων παραμένει ανενεργή, καθώς δεν είναι εφικτή η υπογραφή επιχειρησιακής συμφωνίας με το οικείο σωματείο. Η λύση που φαίνεται να κερδίζει έδαφος είναι η παρέμβαση του ΑΣΕ, στο οποίο θα προσφεύγει μία από τις δύο πλευρές (πιθανότατα ο εργοδότης) ώστε να εξετάζεται εάν είναι τεκμηριωμένες ή όχι οι προϋποθέσεις που θέτει κάθε φορά μια επιχείρηση και να εγκρίνεται ή να απορρίπτεται, η αίτηση για ευέλικτο 8ωρο. Ετσι, για παράδειγμα, όταν υπάρχει μέσα στο έτος αύξηση των παραγγελιών και ανάγκη για επιπλέον εργασία από το προσωπικό, θα μπορεί η επιχείρηση να ζητεί και να λαμβάνει έγκριση από το ΑΣΕ. Οι εργαζόμενοι θα απασχολούνται για ένα χρονικό διάστημα έως και 10 ώρες ημερησίως και σε άλλη χρονική περίοδο (περίοδος μειωμένης απασχόλησης) θα εργάζονται λιγότερες ώρες αντίστοιχα, ή θα τους χορηγείται ανάλογη ημερήσια ανάπαυση (ρεπό), ή συνδυασμός μειωμένων ωρών εργασίας και ημερών ανάπαυσης. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η ημερήσια απασχόληση δεν μπορεί να ξεπερνά τις 10 ώρες, ενώ παράλληλα ο εργοδότης οφείλει να τηρεί τις προβλέψεις της εργατικής νομοθεσίας σχετικά με την υποχρεωτική ημερήσια και εβδομαδιαία ανάπαυση.

Μεταξύ των προωθούμενων αλλαγών, περιλαμβάνεται και η αύξηση των ωρών των νόμιμων υπερωριών πιθανότατα πάνω και από τις 120 ώρες τον χρόνο που ισχύει σήμερα για το εμπόριο, ενώ το όριο θα είναι ενιαίο για όλους τους κλάδους.

Εισηγήσεις υπάρχουν επίσης για προσθήκη –κάποιων λίγων– επιχειρήσεων και εργασιών στη λίστα που ήδη επιτρέπει την εργασία την Κυριακή.

Επίσης, βάσει του σχεδιασμού θα καταργηθεί η διάκριση αποζημιώσεων απόλυσης μεταξύ υπαλλήλων και εργατοτεχνιτών και θα θεσμοθετηθεί το δικαίωμα, μετά την προειδοποίηση για απόλυση και μέχρι αυτήν, ο εργοδότης να ζητεί από τον εργαζόμενο να μην προσέρχεται στην εργασία αλλά βεβαίως να μισθοδοτείται.

Απεργίες

Στο σκέλος του συνδικαλιστικού νόμου, μεταξύ άλλων, προωθούνται αλλαγές όπως η προϋπόθεση απογραφής στο ήδη νομοθετημένο Γενικό Μητρώο για την άσκηση συνδικαλιστικού δικαιώματος αλλά και η πρόβλεψη ηλεκτρονικής ψηφοφορίας κατά τη Γενική Συνέλευση των συνδικαλιστικών οργανώσεων, ιδίως για τη λήψη απόφασης απεργίας.

Αλλαγές επέρχονται και στην προειδοποίηση για απεργία, καθώς βάσει του σχεδιασμού θα πρέπει να αναφέρονται και τα αιτήματα και οι λόγοι που τα θεμελιώνουν, ενώ θα απαγορεύονται οι καταλήψεις χώρων και εισόδων και η άσκηση ψυχολογικής ή σωματικής βίας. Εάν υπάρχουν καταλήψεις ή παρεμπόδιση εισόδου στην εργασία, η απεργία θα κηρύσσεται παράνομη. Οσοι, δε, μετέχουν σε κατάληψη ή βιαιοπραγούν, θα τελούν ποινικώς κολάσιμη πράξη. Προβλέπεται, τέλος, σημαντική αύξηση στο 40% για το προσωπικό ασφαλείας που θα πρέπει να εργάζεται σε περίπτωση απεργίας στις επιχειρήσεις που η λειτουργία τους είναι κρίσιμη για το κοινωνικό σύνολο, στο Δημόσιο, τους ΟΤΑ και στα ΝΠΔΔ.

Ψηφιακή κάρτα εργασίας

Επίσης, με την ίδια μεταρρύθμιση αναμένεται να προωθηθούν σημαντικές παρεμβάσεις, όπως η  ψηφιακή κάρτα εργασίας για την online παρακολούθηση του πραγματικού ωραρίου των εργαζομένων, θεσμική θωράκιση της τηλεργασίας, άδεια τοκετού 14 εργάσιμων ημερών στον πατέρα, πρόσθετη 6μηνη γονική άδεια έως ότου το παιδί γίνει 8 ετών για όλους τους πατέρες και όσες μητέρες δεν λαμβάνουν ήδη την 6μηνη παροχή προστασίας μητρότητας, άδεια φροντίδας ανήμπορου γονέα, παιδιού, αδελφού, συζύγου ή συντρόφου καθώς και προστασία των νέων πατέρων κατά της απόλυσης, επί 2 μήνες από τον τοκετό για το 1ο παιδί, 4 για το 2ο και 6 για κάθε επόμενο.

Αλλαγές προωθούνται και στη λειτουργία των Επιθεωρήσεων Εργασίας και του ΟΜΕΔ, καθώς η συμφιλίωση συλλογικών διαφορών θα φύγει από τις αρμοδιότητες των Επιθεωρήσεων  Εργασίας και θα ανατεθεί στον ΟΜΕΔ. Παράλληλα, δικαίωμα συλλογικής διαπραγμάτευσης θα αναγνωρίζεται μόνο στις οργανώσεις που έχουν εγγραφεί στα νομοθετημένα ψηφιακά μητρώα.

Το στοίχημα της νέας επικουρικής ασφάλισης

Τη σύσταση ενός νέου, δημόσιου, ασφαλιστικού ταμείου που θα διαχειριστεί το μεγάλο στοίχημα της κυβέρνησης για την πλήρη κεφαλαιοποίηση της επικουρικής ασφάλισης, περιλαμβάνει ο σχεδιασμός του υφυπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων Πάνου Τσακλόγλου. Η μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού αναμένεται να προωθηθεί προς ψήφιση στη Βουλή εντός του πρώτου 6μήνου του νέου έτους, με στόχο αφενός την προετοιμασία του όλου εγχειρήματος, αφετέρου την εμπεριστατωμένη ενημέρωση των ασφαλισμένων. Για τον λόγο αυτό, βάσει του σχεδιασμού, το νέο σχήμα θα λειτουργήσει για τους νέους ασφαλισμένους, από 1η Ιανουαρίου 2022.

Στο πλαίσιο του νέου συστήματος θα συσταθεί ένα νέο Δημόσιο Ταμείο, το οποίο θα έχει την αποκλειστική ευθύνη για τη διαχείριση των ατομικών λογαριασμών, δηλαδή των εισφορών των ασφαλισμένων.

Στο νέο σύστημα επικουρικής ασφάλισης θα εντάσσονται υποχρεωτικά οι νεοεισερχόμενοι μισθωτοί δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, που θα εισέρχονται για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας από την 1/1/2022 και εφεξής. Οι νεοεισερχόμενοι αυτοαπασχολούμενοι που θα μπαίνουν για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας και απασχολούνται σε κλάδους στους οποίους σήμερα είναι υποχρεωτική η επικουρική ασφάλιση (π.χ. μηχανικοί, δικηγόροι). Σε εθελοντική βάση θα μπορούν να ενταχθούν όλοι οι σημερινοί εργαζόμενοι (μισθωτοί και αυτοαπασχολούμενοι) ηλικίας έως 35 ετών,  καθώς και οι νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας μετά την 1/1/2022 χωρίς υποχρεωτικό κλάδο επικουρικής ασφάλισης σήμερα (π.χ. αγρότες, ελεύθεροι επαγγελματίες). Οι σημερινοί ασφαλισμένοι άνω των 35 ετών δεν θα μπορούν να ενταχθούν ούτε εθελοντικά.

Το νέο Ταμείο θα μπορεί να συνεργάζεται με εξειδικευμένους διαχειριστές κεφαλαίων, ώστε να επενδύεται το συσσωρευμένο κεφάλαιο των εισφορών σε ομόλογα, μετοχές και άλλα επενδυτικά προϊόντα, «σε αυστηρό πλαίσιο ελέγχου και εποπτείας», ενώ θα προβλέπεται «ανώτατη έκθεση ανά είδος επένδυσης προκειμένου να υπάρχει διασπορά του ρίσκου της αγοράς».

Οπως έχει αποκαλύψει η «Κ», θα δημιουργηθούν τρία επενδυτικά προφίλ, χαμηλού, μεσαίου και υψηλού ρίσκου, και οι ασφαλισμένοι θα μπορούν να επιλέγουν πού θα εντάξουν τον «κουμπαρά» τους. Το προφίλ μεσαίου ρίσκου θα είναι πιθανότατα η προεπιλογή, σε περίπτωση που κάποιος ασφαλισμένος δεν επιλέξει πώς θα τοποθετηθεί, ενώ ο βαθμός του ρίσκου θα μειώνεται υποχρεωτικά, καθώς θα αυξάνεται η ηλικία και θα πλησιάζει η στιγμή της συνταξιοδότησης.

Το διοικητικό συμβούλιο του νέου Ταμείου θα αποτελείται από άτομα υψηλού κύρους με μεγάλη επαγγελματική επάρκεια, εμπειρία και γνώση του αντικειμένου.

Η κυβέρνηση προσδοκά πως με τους ατομικούς λογαριασμούς και τη δημιουργία κουλτούρας διαφάνειας θα αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των νέων στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, ενώ θα εκλείψουν τα κίνητρα για «μαύρη»-αδήλωτη εργασία. Σύμφωνα, δε, με τον κ. Τσακλόγλου,  οι αποδόσεις των κεφαλαιοποιητικών συστημάτων «μακροχρονίως είναι πολύ υψηλότερες από τις αποδόσεις των διανεμητικών συστημάτων».

Το νέο εγχείρημα αναμένεται, επίσης, να προκαλέσει έντονες αντιδράσεις με σημαντικότερο επιχείρημα των επικριτών της μεταρρύθμισης, το λεγόμενο κόστος μετάβασης. Και αυτό γιατί η αλλαγή από το ένα σύστημα στο άλλο, σταδιακά θα δημιουργεί ολοένα και μεγαλύτερο χρηματοδοτικό κενό στο παλαιό σύστημα, καθώς θα μειώνονται δραματικά οι εισροές για την πληρωμή των συντάξεων.