Γράφει ο Τσαρτακλέας Στέργιος
Μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής Συνεδρίου και Κινηματικής Εξόρμησης (ΟΕΣΚΕ) του ΜέΡΑ25*, υπεύθυνος για την Δυτική Αττική
Η υγεία δεν αφορά μόνο στην σωματική πλευρά της αλλά και στην ψυχοκοινωνική της διάσταση. Ήδη από το 1948, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει ορίσει ως υγεία την “κατάσταση πλήρους σωματικής, νοητικής (ψυχικής) και κοινωνικής ευεξίας, και όχι απλώς την απουσία νόσου (ασθένειας) ή αναπηρίας”. Η υγεία δηλαδή, σύμφωνα με τον ορισμό της, δεν αφορά μόνο τη ζωή και τον θάνατο αλλά και το πώς ζουν οι υγιείς άνθρωποι όσο είναι ζωντανοί!
Σήμερα όμως, έχουμε προσηλωθεί μόνο στα οφέλη από τα μέτρα που λαμβάνονται για την αποφυγή της σωματικής ασθένειας. Επικεντρωνόμαστε δηλαδή, μονομερώς, στο ένα τρίτο του ορισμού της υγείας (και συγκεκριμένα μόνο στο σωματικό κομμάτι της), και δεν μετράμε καν τι αποτέλεσμα έχουν τα μέτρα αυτά και στα υπόλοιπα άλλα δύο τμήματα του ορισμού της. Δεν σταθμίζουμε δηλαδή, το όφελος και τις ζημιές που έχουν τα μέτρα που λαμβάνονται ως προς την δημόσια υγεία στο σύνολό της.
Δεν αναλογιζόμαστε για παράδειγμα ούτε τις ψυχολογικές και τις παιδαγωγικές επιπτώσεις από το κλείσιμο των σχολείων (φτιάχνοντας μία γενιά πάνω από τα τάμπλετ και τα κινητά, η οποία ναι μεν θα αποκτήσει πιο γρήγορη και βαθιά γνώση της νέας τεχνολογίας από την πολύ νωρίτερη εμπλοκή της στην χρήση της αλλά με τίμημα την κοινωνική απομόνωση και την δυσλειτουργία της στην κοινωνική επαφή), ούτε έχουμε συνυπολογίσει τις πλείστες, και εξαιρετικά σοβαρές, αρνητικές επιπτώσεις από το διαρκές, οριζόντιο λοκ-ντάουν (όπως την εκτίναξη της ανεργίας και της εργασιακής ανασφάλειας, την συρρίκνωση των εισοδημάτων και την ολοένα αυξανόμενη αδυναμία κάλυψης βασικών αναγκών, την συνεπαγόμενα χαμηλότερη ποιότητα διατροφής, την υποβάθμιση ακόμα και των προληπτικών εξετάσεων, την έκρηξη της χρήσης ψυχοφαρμάκων, την δραματική αύξηση των περιπτώσεων αυτοχειριασμού κ.α.)
Ο ίδιος ο ΠΟΥ έχει πει ότι, το λοκ-ντάουν είναι ένα ακραίο μέτρο το οποίο θα πρέπει να λάβεις ως ύστατο μέτρο μόνο αν το έχεις πραγματικά απόλυτη ανάγκη, με σκοπό να εξασφαλίσεις τον απαραίτητο χρόνο για να αναδιοργανώσεις τις δομές δημόσιας υγείας, προκειμένου να μπορέσεις να αντιμετωπίσεις και να διαχειριστείς μακροπρόθεσμα και με βιώσιμο τρόπο αυτή την κινδυνώδη πανδημία, μέσω της διενέργειας τεστ, της ιχνηλάτησης, της επιδημιολογικής επιτήρησης, της ενίσχυσης του Εθνικού Συστήματος Υγείας, της στήριξης της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, της υποχρέωσης συνδρομής και του ιδιωτικού τομέα υγείας στην όλη προσπάθεια, της φαρμακευτικής αντιμετώπισης της νόσου σε πρώιμο στάδιο, της σωστής οργάνωσης του εμβολιασμού κλπ.
Η Κυβέρνηση όμως, κατά γενική παραδοχή, δεν κάνει τίποτε από όλα αυτά, και για να δικαιολογήσει την μνημειώδη προχειρότητα, αδράνεια, ανευθυνότητα, ανικανότητα και απραξία της, καταφεύγει κάθε φορά στη λύση του ακραίου, οριζόντιου, καθολικού και διαρκούς λοκ-ντάουν, παρουσιάζοντάς το μάλιστα επικοινωνιακά, και με έπαρση, ωσάν το μοναδικό και συνάμα μεγαλοφυές μέτρο!
Όλοι μας, και σωστά, έχουμε γίνει κοινωνοί της προσπάθειας για την αντιμετώπιση της υπαρκτής απειλής, και έχουμε συναινέσει στην εκχώρηση ελευθεριών και στον περιορισμό ατομικών συνταγματικών δικαιωμάτων μας, καθόσον είναι προφανές ότι οι περιορισμοί στην ελευθερία μετακίνησης έχουν επηρεάσει σχεδόν όλα τα άλλα δικαιώματά μας, όπως την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, το δικαίωμα της συνάθροισης (ή του συνέρχεσθαι), την ελευθερία στην θρησκευτική λατρεία, την επιχειρηματική ελευθερία, την συνδικαλιστική ελευθερία κλπ.
Προφανώς και δεν αμφισβητείται ούτε η υπαρκτή πανδημία αλλά ούτε και η αναγκαιότητα λήψης περιοριστικών μέτρων. Όμως, θα πρέπει τα μέτρα αυτά να είναι κατάλληλα, προσωρινά, αναγκαία, δίκαια και αναλογικά ως προς την έκταση και την έντασή τους, να συμβαδίζουν με το μέγεθος του προβλήματος δημόσιας υγείας και ασφάλειας του πληθυσμού, να αξιολογούνται συνεχώς ως προς την αποτελεσματικότητά τους και να συνοδεύονται ταυτόχρονα από επαρκή και δίκαια μέτρα στήριξης των κοινωνικών ομάδων που πλήττονται από αυτά.
Έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι, η θνητότητα της συγκεκριμένης πανδημίας είναι της τάξης του 0,15% και αφορά σε συγκεκριμένες ευπαθείς ομάδες που αντιστοιχούν στο 1-5% του πληθυσμού, ότι η διάμεση ηλικία θανάτου είναι τα 80 έτη, καθώς και ότι τα πιο εκτεθειμένα θύματα του κορωνοϊού, δηλαδή εκείνοι που υπόκεινται δυσανάλογα στις μεγαλύτερες θυσίες αλλά και πλήττονται περισσότερο από την σφοδρότητα των μέτρων, είναι οι φτωχοί και οι αδύναμοι (που στοιβάζονται στα μέσα μαζικής μεταφοράς, εργάζονται στον δευτερογενή τομέα με περιορισμένους υγειονομικούς ελέγχους κλπ.) οι οποίοι εντέλει εγκλωβίζονται ακόμα περισσότερο στην φτώχεια και την απόγνωση.
Για να υπάρχει στην συνείδηση του κόσμου η απαραίτητη συναίνεση και συμμόρφωση στις σκληρές πολιτικές θα πρέπει να νιώθουμε ένα στοιχειώδες αίσθημα ισότητας, δικαιοσύνης και ισονομίας. Αντ’ αυτού, υπάρχει σήμερα η διάχυτη αίσθηση ότι οι οικονομικά και οι πολιτικά ισχυροί δεν υποφέρουν με τον ίδιο τρόπο (αφού μπορούν να παρακάμπτουν τα μέτρα, την ίδια στιγμή που στους αδύναμους εξαντλείται όλη η αυστηρότητα), καθώς και ότι ορισμένοι φορείς ή κλάδοι έχουν προνομιακή/διακριτική μεταχείριση έναντι άλλων (η οποία μάλιστα δεν μπορεί να δικαιολογηθεί με βάση την κοινή λογική!)
Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την μίξη πρόχειρων, σπασμωδικών, επιπόλαιων, μικροπολιτικών, αντιφατικών αλλά και συνάμα αυταρχικών μέτρων και επιλογών της Κυβέρνησης, οδηγούν σε ασθενείς συναινέσεις και συρρικνώνουν την κοινωνική νομιμοποίηση των μέτρων, υπονομεύοντας τελικά την προσπάθεια για την καταπολέμηση της πανδημικής κρίσης.
Σε αυτές τις συνθήκες βρίσκει εύφορο έδαφος για να αναπτυχθεί, από την μια μεριά, η κάθε μορφής συνωμοσιολογία (η οποία τροφοδοτείται κυρίως από τον θυμό και την δικαιολογημένη αγανάκτηση των ανθρώπων που υφίστανται την ανισότητα αλλά και την εύλογη ως ένα βαθμό γενική δυσπιστία του κόσμου εξαιτίας των σκανδάλων και της ατιμωρησίας στον χώρο της υγείας, λ.χ. περίπτωση Novartis), ενώ από την άλλη μεριά οργιάζει η αυταρχικού τύπου μονοφωνία και η συστημική προπαγάνδα από τα ΜΜΕ, αφού πλέον κάθε κριτική ή σκεπτικισμός που εκφράζει μία διαφορετική από την κρατούσα άποψη (λ.χ. ο προβληματισμός από πλευράς βιοηθικής στην χρήση πιστοποιητικού εμβολιασμού ως εργαλείου κοινωνικού στιγματισμού ή ακόμα και αποκλεισμού) εκλαμβάνεται εκ προοιμίου ως λαϊκίστικη, ανορθολογική και… «ψεκασμένη»!
Όμως, η σιωπή ή η μη ελευθερία του λόγου δεν βοηθάει ούτε την επιστήμη ούτε την δημοκρατία. Θα πρέπει να υπάρχει διαρκής πληροφόρηση, διαφάνεια δεδομένων και αποφάσεων, σοβαρή και ολοκληρωμένη ενημέρωση των πολιτών αλλά και νηφαλιότητα, διαρκής δημόσιος διάλογος, αξιολόγηση, έλεγχος, κριτική και λογοδοσία. Οι αποφάσεις εξάλλου, είναι αμιγώς πολιτικές, και την ευθύνη για τις πολιτικές αποφάσεις τις έχει η εκτελεστική εξουσία, δηλαδή η Κυβέρνηση.
Κανείς δεν είναι στο απυρόβλητο, και τίποτα δεν είναι θέσφατο, απόλυτο, αυτονόητο και δεδομένο, ακόμα και στην ίδια την επιστήμη (η οποία άλλωστε εξελίσσεται μέσα από τις διαρκείς αλλαγές). Ούτε όμως και η δημοκρατία είναι άτρωτη και δεδομένη. Η δημοκρατία είναι πράξη, και για να μείνει ζωντανή πρέπει να την εξασκούμε.
Οι εξουσίες ομολογουμένως και δεν περίμεναν την πανδημία για να κάνουν τη ζωή μας πιο δύσκολη αλλά τώρα, με αφορμή, επίκληση και πρόσχημα την πανδημία, έχουν μία πρώτης τάξεως ευκαιρία (και μέγα πειρασμό!) να καλομάθουν σε ένα «αποφασίζομεν και διατάσσομεν» και να προσδώσουν στην όποια εξαίρεση λόγω έκτακτης ανάγκης χαρακτηριστικά μονιμότητας, μετατρέποντάς την έτσι σε κανονικότητα, δηλαδή σε καθεστώς. Και να το εκμεταλλευτούν αυτό όχι μόνο στην παρούσα συγκυρία (βλέπε έξαρση της αστυνομικής αυθαιρεσίας, κατά κόρον νομοθέτηση μέσω ΠΝΠ, ποινικοποίηση από την ίδια τη Βουλή του κοινοβουλευτικού ελέγχου στην περίπτωση της βουλεύτριας Αγγελικής Αδαμοπούλου κλπ.) αλλά και στο εγγύς μέλλον για την επιβολή διαφόρων νέων αντικοινωνικών ατζεντών. Οπότε, ο κίνδυνος να διολισθήσουμε από το κράτος δικαίου στον κρατικό αυταρχισμό, αν και απευκταίος, είναι -αν μη τι άλλο- υπαρκτός και ορατός.
Ο κορωνοϊός, ως προς την διαχείρισή του, λειτούργησε αναμφίβολα ως καθρέφτης της σκληρής πραγματικότητας αλλά και ως καταλύτης και επιταχυντής των εξελίξεων. Ο κόσμος που θα αντικρύσουμε όταν αρθούν τα μέτρα θα είναι ένας καινούργιος κόσμος χωρίς επιστροφή σε πολλά επιμέρους ζητήματα, γι’ αυτό και η εγρήγορση και επαγρύπνηση όλων μας δεν είναι απλώς επιβεβλημένες αλλά καθίστανται ζωτικής και υπαρξιακής σημασίας για το μέλλον μας.
* Το κόμμα ΜέΡΑ25 εισήχθη στην Βουλή στις εκλογές του Ιουλίου 2019, με ποσοστό 3,44% και 9 βουλευτές, με επικεφαλής τον τέως υπουργό Οικονομικών Γιάνη Βαρουφάκη.
